مراقبت تغذیه ای

سرطان مانند هر بیماری دیگر دارای عوارضی است که با توجه به ماهیت این بیماری بسته به شرایط بیمار و روند بیماری وی می تواند شدت و ضعف داشته باشد. از سوی دیگر درمان سرطان نیز که بسته به نوع بیماری و شدت آن از یک یا ترکیبی از سه نوع روش جراحی، درمان سیستمیک (شیمی درمانی، هورمون درمانی، ایمنی تراپی، تارگت تراپی و …) و پرتودرمانی است؛ مانند درمان سایر بیماریها، دارای عوارضی است که شدت آن نیز بسته به نوع درمان و ویژگیهای هر فرد متفاوت است. این عوارض می تواند محدود به زمان درمان بوده و یا ماهها یا سالها پس از درمان نیز ادامه داشته باشد. ارزیابی و درمان عوارض سرطان و درمان آن بخش مهمی از مراقبت در بیماران سرطانی است. یکی از مهم ترین  عارضه های سرطان پستان، مشکلات تغذیه ای بیماران است که در ذیل به شرح آن می پردازیم:

مدیریت مشکلات تغذیه ای در بیماران مبتلا به سرطان پستان:

1. ایمنی غذایی:

بیمارانی که تحت درمان هایی مانند شیمی درمانی قرار می گیرند، سیستم ایمنی ضعیفی دارند. در نتیجه، نه تنها مستعد ابتلا به بیماری های ناشی از غذا هستند، بلکه بهبودی آنها نیز دشوارتر است. درک اصول ایمنی مواد غذایی می تواند به آنها در محافظت از خود در برابر بیماری های بالقوه خطرناک کمک کند. اصول ایمنی غذایی در بیماران مبتلا به سرطان در حین درمان عبارت است از:

شستشوی دست ها و سطوح پخت و پز: یکی از ساده ترین راه ها برای دفاع در برابر بیماری های ناشی از غذا، تمیز نگه داشتن محیط اطراف غذا است. این بدان معناست که دست‌ها، سطوح پخت و پز و ابزار پخت و پز می بایست به طور مکرر شسته شوند (به ویژه پس از دست زدن به گوشت خام، مرغ و غذاهای دریایی). همچنین نیاز است که تمام میوه ها و سبزیجات قبل از پختن یا خوردن شسته شوند.

جداسازی گوشت و ماهی خام از غذاهای آماده: نیاز است که همواره غذاهایی که پخته نمی شوند، از گوشت خام، مرغ، غذاهای دریایی و تخم مرغ دور نگه داشته شوند. حتی بهتر است از تخته های برش و چاقوهای جداگانه برای انواع مختلف غذاها استفاده شود تا از آلودگی متقابل باکتری ها جلوگیری شود. در نهایت بهتر است که برای نگهداری مواد غذایی در یخچال گوشت ها و غذاهای دریایی در پایین و میوه ها و سبزیجات در بالا قرار گیرند.

پختن غذا در دمای مناسب: یکی از بهترین راه ها برای از بین بردن باکتری های موجود در غذا پخت و پز است. برای اطمینان از کشته شدن باکتری ها، برخی از غذاها باید تا حداقل دما پخته شوند. این دماهای مخصوص هر نوع ماده غذایی در زیر ذکر شده است. هنگام بررسی دمای غذا، می بایست اطمینان حاصل شود که دماسنج در ضخیم ترین قسمت گوشت قرار دارد، زیرا زمان بیشتری طول می کشد تا این مناطق به دمای مناسب برسند.

حداقل دمای ایمن داخل ظرف پخت غذا

سرد کردن غذاهای فاسد شدنی ظرف 2 ساعت: چیزی که مخصوصاً برای باقیمانده غذا می بایست در نظر داشت این است که غذا از منطقه خطر که درجه حرارت 41-135 درجه فارنهایت است، دور نگه داشته شود. این محدوده دمایی است که باکتری‌ها می‌توانند سریع‌ترین رشد را داشته باشند. با قرار دادن سریع باقیمانده‌ها در یخچال پس از اتمام کار می توان رشد باکتریها را محدود کرد.

منطقه خطر: 41 تا 135 درجه فارنهایت معادل 5 تا 60 درجه سانتی گراد:  باکتری ها در این محدوده دما با سرعت بیشتری رشد می کنند. می بایست سعی شود غذا بیش از 2 ساعت در هر نوبت یا در مجموع 4 ساعت خارج از این دماها نگه داشته شوند. غذاهایی که برای مدت طولانی تری در منطقه خطر بوده اند می بایست دور ریخته شوند.

2. غذاهای پرخطر:

از آنجا که در طول درمان سرطان پستان، سیستم ایمنی بدن فرد ضعیف شده است، مصرف برخی از غذاها نسبت به سایر غذاها پرخطرتر هستند و می بایست حتی الامکان از مصرف آنها پرهیز کرده و یا با احتیاط مصرف شوند. این غذاها عبارتند از:

• ماهی، گوشت و مرغ خام یا نیم پز
• تخم مرغ، صدف و لبنیات غیر پاستوریزه
• جوانه و کاهو خام
• گوجه فرنگی و انواع ملونهای از قبل خرد شده (خربزه، هندوانه، طالبی، گرمک، …)

3. علائم بیماری های ناشی از غذا در بیماران مبتلا به سرطان پستان:

• اسهال
• حالت تهوع
• استفراغ
• تب
• گرفتگی شکم
• زردی (زردی پوست و چشم)

4. مدیریت عوارض جانبی درمان سرطان پستان با تغذیه

سلول‌های سرطانی به سرعت تقسیم می‌شوند و سلول‌های بیشتری تولید می‌کنند و در نتیجه رشد کنترل‌نشده‌ای ایجاد می‌شود. این ویژگی دقیقاً همان چیزی است که در درمان سرطان علیه آنها استفاده می شود. صرف نظر از نوع خاص شیمی درمانی یا پرتودرمانی، هدف پشت درمان سرطان هدف قرار دادن سلول های در حال تقسیم سریع، یعنی سلول های سرطانی است. متأسفانه، برخی سلول‌های طبیعی با تقسیم سریع نیز در بدن وجود دارند که تحت تأثیر درمان سرطان قرار می‌گیرند. یکی از بافت های اصلی که تحت تاثیر قرار می گیرد، دستگاه گوارش است.

دستگاه گوارش از سلول هایی با طول عمر بسیار کوتاه تشکیل شده است. در نتیجه، این سلول‌ها دائماً در حال تقسیم برای تولید سلول‌های جدید هستند تا جایگزین سلول‌های از دست رفته شوند. وقتی بیمار تحت شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی قرار می‌گیرد، بسیاری از سلول‌های موجود در دستگاه گوارش از دهان تا روده آسیب می‌بینند یا می‌میرند و این امر باعث ایجاد انواع عوارض جانبی گوارشی می شود.

بسیاری از عوارض جانبی گوارشی، خوردن غذا را دشوار یا کمتر لذت بخش می کند و بنابراین بیماران ممکن است مصرف آن را کاهش دهند. علاوه بر این، درمان‌های سرطان اغلب بیماران را در حالت هیپرمتابولیک (افزایش سوخت و ساز) قرار می‌دهند، به این معنی که آنها مواد مغذی را با سرعت بیشتری می سوزانند. بنابراین، یکی از نگرانی‌های اصلی در بیماران مبتلا به سرطان، سوء تغذیه است. مدیریت عوارض جانبی ناشی از بیماری و درمان نه تنها برای بهبود راحتی و کیفیت زندگی، بلکه برای اطمینان از اینکه بیمار به مقدار کافی برای حفظ وزن سالم، تامین سوخت مورد نیاز بدن و عملکرد بهینه به مقدار کافی از مواد مغذی استفاده کرده است، مهم است. در زیر برخی از رایج ترین عوارض جانبی سرطان و  درمان آن و همچنین توصیه هایی برای نحوه مدیریت آنها آورده شده است:

تهوع و استفراغ:

هنگام مواجهه با حالت تهوع و استفراغ، بهتر است از غذاهایی استفاده شود که چربی و فیبر کمی دارند و بدن به راحتی می تواند آن ها را هضم کند. این امر به ویژه در صبح و در طی چند روز اول پس از درمان، زمانی که معده بیمار ممکن است حساس باشد، بسیار مهم است. سعی شود زمانی که حالت تهوع بسیار شدید است، رژیم غذایی BRAT  (موز، برنج، سس سیب و نان تست) رعایت شود. هضم این غذاها برای معده آسان است و بنابراین کمتر باعث استفراغ می شوند.

بسیاری از بیماران متوجه می شوند که به خصوص به بوهای ناشی از پخت و پز حساس هستند، بنابراین ممکن است ترک اتاق در حین آماده شدن غذا یا استفاده از مایکروویو برای به حداقل رساندن بوی تولید شده مفید باشد. سرخ کردن بوی قوی تری نسبت به سایر انواع پخت و پز ایجاد می کند و بنابراین بهتر است از آن اجتناب شود. غذاهای سرد نیز به اندازه غذاهای گرم بوی قوی ندارند، بنابراین ممکن است بهتر تحمل شوند.

می بایست سعی شود که بیمارانی که استفراغ می کنند، نوشیدنی های حاوی الکترولیت بنوشند تا هیدراته (پرآب) بمانند. همچنین توصیه می شود که بیماران هنگام احساس تهوع یا استفراغ از خوردن غذاهای مورد علاقه خود دوری کنند تا نسبت به غذاها یا خوراکی های مورد علاقه خود در زمانهای دیگر بیزاری ایجاد نشود.

تغییر در طعم غذا:

طعم نقش مهمی در عادات غذایی انسان دارد و وقتی تغییر می‌کند، می‌تواند لذت غذا خوردن را بسیار کمتر کند. یکی از رایج ترین اشکال در اختلال تغییر در طعم غذاها، تجربه طعم فلزی است. گوشت‌ها، به‌ویژه گوشت‌های قرمز، با این امر مرتبط هستند و بنابراین بهتر است هنگام تجربه این تغییر طعم، از آن مصرف آنها اجتناب شود. همچنین بیماران بهتر است از ظروف فلزی برای کمک به کاهش طعم فلزی استفاده نکنند. در عوض استفاده از ظروف پلاستیکی و به جای قوطی لیوان توصیه می شود.

بیماران ممکن است از دست دادن کامل چشایی را تجربه کنند که به نام آئوزیا شناخته می شود، در این صورت ممکن است استفاده بیشتر از غذاهای بسیار مزه دار شده و یا حتی ترش کمک نماید. سایر بیماران ممکن است به سایر مزه های شدید به ویژه غذاهای شیرین حساس باشند.

نکته تغذیه ای:

هنگامی که مقدار گوشت در رژیم غذایی برای کمک به بهبود اختلال تغییر در طعم غذا کاهش می یابد، می بایست مطمئن شد که سایر غذاهای پروتئین دار مصرف می شوند تا همچنان نیازهای پروتئینی فرد تامین شود. غذاهای پیشنهادی شامل کره مغزها و برخی از انواع پنیر است. مرغ و تخم مرغ نیز ممکن است در این اختلال قابل تحمل تر باشند.

خشکی دهان:

خشکی دهان نه تنها می تواند ناراحت کننده باشد، بلکه غذا خوردن را نیز دشوار می کند. یک راه ساده برای کمک به تحریک غدد بزاقی برای تولید بزاق بیشتر، جویدن آدامس بدون قند یا آب نبات ترش است. خوردن غذاهایی که روی آنها سس است نیز می تواند به مرطوب شدن غذا کمک کند تا بلع آن راحت تر شود. در موارد شدید خشکی دهان، پزشکان ممکن است استفاده از بزاق مصنوعی را نیز توصیه کنند.

بی اشتهایی:

بی اشتهایی در بیماران مبتلا نباید با اختلال خوردن اشتباه گرفته شود. مفهوم ساده بی اشتهایی، به معنی از دست دادن اشتها است. این یک عارضه جانبی بسیار رایج درمان سرطان است و می تواند خطرناک باشد؛ زیرا ممکن است منجر به کاهش مصرف غذا شود.

علاوه بر از دست دادن اشتها، بیماران ممکن است احساس سیری زودهنگام یا احساس سیری سریعتر از حد معمول در هنگام غذا خوردن داشته باشند. یکی از راه های کمک به مقابله با بی اشتهایی، خوردن وعده های غذایی کوچکتر و مکرر در طول روز است. بیمارانی که با کاهش اشتها یا سیری زودرس دست و پنجه نرم می کنند، می بایست از نوشیدن مایعات در طول وعده های غذایی خودداری کنند و در عوض مایعات را بین وعده های غذایی بنوشند. غذاهای پر فیبر مانند سبزیجات برگدار نیز می توانند احساس سیری را در طول وعده های غذایی افزایش دهند و ممکن است برای بهبود اشتها لازم باشد که از مصرف آنها پرهیز شود. ورزش سبک مانند پیاده روی نیز ممکن است به تحریک اشتها کمک کند، اگرچه باید بسیار ملایم و وابسته به احساس و توان بیمار انجام شود.

اسهال:

یکی از نگرانی های اصلی اسهال مزمن، کم آبی بدن است. اگر بیمار اسهال دارد، مهم است که در طول روز مقدار زیادی مایعات حاوی الکترولیت بنوشد تا هیدراته (پرآب) بماند. برای جلوگیری از ایجاد حالت تهوع، بهتر است که بیمار سعی کند مایعات خود را به مقدار کم در طول روز با فاصله بنوشد.

بیماران مبتلا به اسهال نیز می بایست مصرف غذاها و نوشیدنی های پر قند به خصوص قندهای ساده را محدود کنند؛ زیرا این غذاها در واقع آب بیشتری را در طول هضم به روده آنها می کشد و اسهال را بدتر می کنند. کافئین منجر به تقویت حرکات روده می شود و در صورت صورت اسهال می بایست مصرف آن محدود شود. اگر بیمار کاهش اشتها ندارد برای جلوگیری از اسهال می‌تواند غذاهای سرشار از فیبرهای محلول مانند جو و لوبیا را به رژیم غذایی خود اضافه کند.

غذاهایی که برای جلوگیری از اسهال نباید مصرف شوند:

• قندهای ساده: آب میوه، آب نبات و غلات تصفیه شده
• کافئین
• الکل های قندی: در بسیاری از محصولات بدون قند یافت می شود مانند آدامس

دهان و گلو ملتهب – موکوزیت:

موکوزیت وضعیتی است که در آن پوشش داخلی دهان، گلو یا حتی روده ملتهب و تحریک می شود و غذا خوردن را دردناک می کند. یکی از ساده‌ترین کارهایی که بیماران می‌توانند هنگام تجربه موکوزیت انجام دهند، محدود کردن غذاهایی است که باعث تحریک بیشتر می‌شوند. این غذاها شامل غذاهای اسیدی، تند یا سفت و خشک است. غذای داغ نیز می تواند تحریک کننده باشد. در عوض این بیماران می توانند  غذاهای نرم و جویدنی آسان مانند موز، پوره سیب زمینی، تخم مرغ، ژلاتین یا حتی بستنی را بیشتر مصرف کنند.

راه دیگر برای کمک به بهبود علائم موکوزیت، رعایت بهداشت دهان و دندان برای به حداقل رساندن میزان باکتری های مضر در دهان است. نیاز است که بیماران دندان های خود را به طور مرتب با یک مسواک نرم مسواک بزنند و از دهانشویه های تجاری که ممکن است مبتنی بر الکل باشند، خودداری کنند زیرا این دهانشویه ها می توانند دهان را خشک کرده و زخم ها را تحریک کنند. بیماران می بایست در طول روز به اندازه کافی آب بنوشند و اگر درد آنها هنوز برای خوردن خیلی شدید است، از پزشک خود بخواهند که یک دهانشویه بی حس کننده را برای استفاده قبل از غذا به آنها تجویز کند.

غذاهایی که با دهان و گلو ملتهب  می بایست بیماران از مصرف آنها اجتناب کنند:

• غذاهای اسیدی: گوجه فرنگی، مرکبات، فلفل
• غذای تند
• غذای خشک و سفت: چوب شور، گرانولا، چیپس
• الکل

نکات مراقبت از دهان در بیماران مبتلا به سرطان:

• سعی شود بعد از هر وعده غذایی دندان های خود را مسواک کنند.
• از خمیردندان های حاوی پراکسید هیدروژن خودداری کنند. این ماده معمولا در خمیر دندان سفید کننده یافت می شود و می تواند زخم های دهان را تحریک کند.
• قبل از مسواک زدن، مسواک خود را با خیساندن آن در آب داغ نرم کنند. اگر همچنان مسواک زدن به لثه‌های بیمار آسیب می‌زند، سعی شود به جای مسواک از یک تکه گاز برای تمیز کردن دندان‌ها استفاده شود.
• بیمار حداقل یک بار در روز به آرامی نخ دندان بکشد.
• اگر بیمار از دندان مصنوعی یا نگهدارنده استفاده می کند، می بایست از تمیز بودن روزانه آن مطمئن شود. همچنین ممکن است بهتر باشد که دندانهای مصنوعی را در شب و هر زمان که می تواند از دهان خارج کند تا تحریک لثه ها کاهش یابد.

پوکی استخوان– استخوان های ضعیف:

به طور کلی، خطر ابتلا به پوکی استخوان یا ضعیفی استخوان در زنان در سنین بالاتر نسبت به مردان بیشتر است. متأسفانه، درمان سرطان بیشتر این خطر را افزایش می دهد. استروژن هورمونی است که عملکردهای زیادی از جمله محافظت از استخوان ها دارد. شیمی درمانی می تواند منجر به یائسگی زودرس شود و سطح استروژن را در بدن کاهش دهد. به همین دلیل، در زنانی که شیمی درمانی کرده اند، میزان تحلیل استخوان افزایش می یابد. داروهای استروئیدی که اغلب برای کمک به کاهش التهاب به بیماران سرطان سینه داده می‌شوند نیز می‌توانند باعث افزایش از دست دادن استخوان شوند. نتیجه آنکه که درمان شدگان سرطان پستان در معرض خطر بیشتری برای ایجاد شکستگی به دلیل ضعیف شدن استخوان‌ها هستند.

حفظ یک رژیم غذایی سالم که سرشار از ویتامین D و کلسیم است می تواند به افزایش تراکم استخوان این بیماران کمک کند و اینکه نیاز است این بیماران از پزشک خود در مورد اینکه نیاز به استفاده از مکمل ها برای کمک به رفع ریزمغذی های مورد نیاز برای استخوان دارند یا خیر سئوال کنند. تمرینات تحمل وزن مانند پیاده روی، تمرینات مقاومتی و یوگا نیز به بهبود معدنی شدن و استحکام استخوان کمک می کند. بیماران می بایست از سیگار کشیدن یا نوشیدن بیش از حد الکل خودداری کنند، زیرا این فعالیت ها با افزایش از دست دادن بافت استخوانی همراه است. همچنین نیاز است که این بیماران با پزشک خود در مورد انجام آزمایش های تراکم استخوان برای نظارت بر سلامت استخوان و ارزیابی خطر ابتلا به شکستگی مشورت نمایند..

دانلود فایل PDF